dinsdag 28 februari 2012

Natuurkunstwerkjes

Het zijn de kleine dingen die het hem doen. Zo gaat het ook in de natuur. Vele kleine beesten zijn ware kunstenaars en maken fantastische kunstwerken. Net als met echte kunst, je moet er wel oog voor hebben.

Een monocultuur van fijnspar in boswachterij Hooghalen.


In de opstand staan een aantal dode bomen. Tot zover niets bijzonders. Ouderdom, ziekte of verdronken  kan zomaar de reden zijn van het afsterven van deze bomen.



Maar als we dichterbij komen zien we allemaal kleine gaatjes in de schors. Dit zijn de uitvlieg gaten van de Ips, ook wel Letterzetter genoemd. Kwijnende bomen zijn vaak een ideale broedkamer voor duizenden van deze kleine kevertjes. Ze graven zich een weg onder de schors en de boom is ten dode opgeschreven.




Hun vraat sporen laten fantastische tekeningen achter op het dode hout.





De Letterzetter Ips typographus is een 4,0 - 5,5 mm lang, glanzend roodbruin tot zwart kevertje met dekschilden die aan het einde sterk zijn ingedeukt. In het voorjaar, omstreeks april, boren de kevers een gang onder de bast van de stam van gevelde, verzwakte of stervende bomen. Aan weerszijden van de 7-15 cm lange moedergang worden de eieren in nisjes afgezet. De witte pootloze larven vreten hun gangen min of meer loodrecht op de moedergang, waardoor tenslotte een mooi symmetrisch patroon (als van een letterzetter) ontstaat. Aan het einde van de larvengang vindt de verpopping plaats. Van daaruit boren de jonge kevers openingen naar buiten. De Letterzetter overwintert als kever, pop of larve. Er zijn meestal twee generaties per jaar.



Bij de punt van de takjes kun je twee zwarte kevers zien. Dit zijn dan de 'kunstenaars' die dit allemaal op hun geweten hebben.


Voor houtboeren was de letterzetter altijd een ware plaag, in een korte tijd konden ze een hele opstand ten gronde richten. Intensiefe bestrijding was dan ook noodzakelijk om de produktie bossen van hun ondergang te redden. Tegenwoordig doet men niet meer aan bestrijding van de letterzetter.



Zomaar een omgewaaide boom, midden in een bosopstand zou je zo denken. Ja eigenlijk is dat ook zo. Een fijnspar met hartrot is door de storm tegen de grond gegaan.


Ik loop naar de afgescheurde onderkant en zie een fantastische hout struktuur. Als of er iemand aan het figuur knippen is geweest


Het blijkt hier te gaan om het verlaten nest van de glanzende houtmier.

De glanzende houtmier is één van onze mieren die zeer gemakkelijk te herkennen is. Zij is een monomorfe soort van zo'n 3,5 - 5 mm groot, is glanzend pikzwart en heeft een typische aromatische geur. Meestal zullen wij haar nestingangen aantreffen aan de voet van een boom en zien we talrijke werksters de stam van diezelfde boom op en neer lopen. De werksters die de stam oplopen hebben een dun achterlijf en zijn op weg naar de bladluizenkolonies in de kroon om later met een opgezwollen achterlijf weer naar beneden te klauteren, richting nest. Zo'n kolonie kunnen we vele jaren  op en rondom diezelfde bomen blijven waarnemen. Daar waar mieren die een eenvoudig grondnest hebben bij verstoring nogal gemakkelijk verhuizen (onze Myrmica's of knoopmieren) is de glanzende houtmier een gesettelde mier. Dit gedrag heeft ongetwijfeld te maken met haar nestbouw. Het nest dat tussen de wortels of in een holle stam van een boom wordt gebouwd, is vervaardigd van fijne stukjes hout en zand die met suikerhoudend 'speeksel' aaneen worden gelijmd. Zulke nesten kunnen soms zeer groot zijn (afhankelijk van de holte in de boom) wat inhoudt dat de mieren er heel wat arbeid aan besteed hebben. Zo'n investering in bouwenergie zal ongetwijfeld voor de intussen groeiende kolonie bepalend zijn voor een langdurig verblijf op dezelfde locatie. Waarschijnlijk verblijven deze kolonies in dezelfde nestplaats totdat zij wegens ongunstige omstandigheden uitsterven of totdat het nest wordt vernietigd doordat de boom omvalt of wordt omgezaagd.


1 windvlaag heeft dus een einde gemaakt aan het levens werk van duizende mieren. Ze hebben hopelijk een ander veilig onderkomen kunnen vinden.


Zo zie je maar, het genieten kan in hele kleine dingen zitten.

1 opmerking: